1500 ihheed puáris moskeija Hagia Sofia Istanbulist renovistoo. Renovistmân lii korrâ tárbu, tastko Tuurkist tábáhtuveh eennâmtuárgástusah, moh vahâgitteh moskeija. Hagia Sofia annoo ohtân maailm tehelumos monumentin, nuuvt et jo tondiet ton suojâlem lii äigikyevdil já tergâd. Moskeijast lii kuhes historjá.
Algâaalgâst Hagia Sofia – immeellii vijsesvuođâ kirkko – valmâštui kirkkon ive 537, mut tot lii lamaš maaŋgânáál aanoost historjás ääigi. Ive 1204 ruossâmáđháliih väldidii Konstantinopol já vuáđudii Läättinlii kiäisárkode, mon ääigi tot nubástittui katolilâš kirkkon. Ive 1261 bysantliih väldidii Konstantinopol maassâd, já nuuvt Hagia Sofia macâttui ortodoksisâš kirkkon. Tast šoodâi moskeija talle ko turkkiliih väldidii Konstantinopol ive 1453. Talle Hagia Sofia lâi hyenes oornigist, já tot renovistui. Siämmást kirho maaŋgah mosaikeh luávdojii. Moskeijan huksejuvvojii meid kyehti minaret sulttaan Bayezid II miärádâsâst. Maŋeláá sulttaan Selim II huksiittij moskeija uárjáákiäčán vala kyehti minaret lase. Ive 1934 Tuurki täsivääldi jiešváldálâš president Atatürk meridij, et moskeijast šadda museo. Museon tot tooimâi ive 2020 räi, kuás president Erdoğan nubástitij tom vuod moskeijan ton maŋa ko Tuurki alemus haldâttâhriehti lâi nonnim, et nubástitmân iä lah magarehkin estuuh.
Hagia Sofia vihkui anon juovlâmáánu 27. peeivi 537. Kirho stuorrâ kuubool koočâi eennâmtuárgástus ohtâvuođâst ive 557, mut tot huksejui uđđâsist, já kirkko vihkui vuod anon ive 563. Hagia Sofiast šoodâi Konstantinopol já ubâ Bysant väldikode merhâšitteemus kirkko já meid tehelumos bysantlii arkkitehtuurlii stiijlâ ovdâsteijee rakânâs.
Algâaalgâst Hagia Sofia saajeest lâi Constantius II huksiittem kirkko, mii lâi huksejum puáris Apollo temppâl pasâttâsâi sajan. Taat kirkko tuušâi uđđivemáánu 15. peeivi 532 stuime ohtâvuođâst. Kiäisár Justinianus I meridij huksiittiđ puáris sajan uđđâ kirho. Justinianus ulmen lâi huksiittiđ puoh aigij korâdumos kirho, já taat kirkko lâi Hagia Sofia, mii huksejui jotelávt, tuše kuuđâ ivveest ivij 532–537.
Ive 2024 aalgâ rääjist turisteh láá karttâm mäksiđ 25 euro siisâpeessâmmáávsu Hagia Sofian. Taah ruuđah kiävttojeh moskeija renovistmân. Taan ääigi Hagia Sofia kiäsut suullân 13 miljovn olmožid jyehi ive, ige tuuriist jur pyevti kyeđđiđ tom uáinihánnáá, jis kerd sun Istanbulân maađhâš.
Käldeeh:
– Turken en toeristen apart naar Hagia Sophia: verwarring over nieuwe bezoekregels (nos.nl)
– Hagia Sofia: Kristittyjen suurin pyhäkkö (historianet.fi)
Kove: Arild Vågen (Wikimedia Commons)