Jyemehááh Matthew já Michael Youlden sárnuv kuábáš-uv 25 kiellâd. Kyehtlovváádkuuđâd kielâ lii umerikielâ. Taat kielâ ij vissâ lah uápis maŋgâsân, já toos lii-uv pyeri suijâ. Michael já Matthew lává áinooh, kiäh sárnuv, luuhâv já čäälliv taan kielân. Umerikielâ suoi láin jiejah keksim párnážin.
Áárvui mield 30−50 prosentid jyemeháin ovdedeh jieijâs ohtâsii kielâ tâi kommunikaatiovuovijd, moi peht suoi viestâdává nubijdiskuin. Taah viestâdemvyevih láá iberdetteeh tuše sunnui. Almoon kočoduvvoo kryptofasian, mii meerhâš ”syelisárnum” kreikakielân. Iänááš uási jyemeháin kuuloold monâtteh taam ”jyemehâškielâ” ko sij šaddeh já kuleh eres ulmuid sárnumin meiddei pääihi ulguubeln, mut motomeh jyemehááh viestâdeh jieijâs vuovij mield vala rävisolmožin já ovdedeh jieijâs ohtâsii kielâ.
Ovdâmerkkân Youlden jyemeháid umerikielâst lii šoddâm táválâš viestâdemvyehi. Viiljah tiäduttává, ete umerikielâ tárguttâs ij lah leđe syelikielâ. Sunnui tast lii eenâb tobdoárvu, tastko kielâ čáittá tom ohtâvuođâ, mii sunnuu kooskâst jyemehâžžân lii.
Youlden jyemehái ohtâsii kielâ šoddâm
Youlden jyemehááh pajasšoddáin Manchesterist Eŋlandist, kost sunnui pirrâ lijjii maaŋgah jieškote-uvlágáneh kulttuureh, etnisâšvuođah já kielah. Viiljah iävá mušte aaibâs tärkkilávt, maht umerikielâ šoodâi, mut sunnui lii kuittâg pááccám mušto tast, maht sunnuu äijih räđittui, ko ovdâškoovlâihásâžžân suoi juovijn skalkkâsaavâ, mon äijih ij pastam iberdiđ. Sunnuu vuossâmuu perâluámu ääigi olgoenâmist viljâžeh láin käävci-ihásiih. Youlden peerâ vuolgij Espanjan, já jyemehááh meridáin oppâđ espanjakielâ, vâi suoi puávtáččáin tiiláđ lahcâjieŋâ. Sänikirje iššijn suoi jurgâláin eŋgâlâškielijd celkkuid säänist sáánán espanjakielân. Kielâoopâst suoi iävá tiättám maiden. Ton maŋa viiljah luvváin italiakielâ já vala maŋeláá skandinaavisijd kielâid. Loopâst suoi huámmášáin, ete puoh tai kielâi sierâlágánijd kielâopâlijd oosijd ovdâstitmáin umerikielâst puávtáččij jiešalnees šoddâđ olesváldálâš kielâ.
Youlden jyemehááh standardistškuođijn umerikielâ. Mottoom muddoost suoi joba keččâláin rähtiđ jieijâs puustavijd umerikielân. Talle ko viiljah finnijn vuossâmuu tiätumašinis, suoi poođijn kuittâg ton jurdui, ete tast ličij uccáá ävkki, tondiet ko umerikielân ij kavnuuččii fonttâ. Taan ääigi umerikielâ čálloo läättinllij pustavijguin.
Tast láá kuittâg háástuh, ko iirât siäiluttiđ kielâ, mon sárnuh tuše uccáá ulmuuh. Matthew iätá, ete mottoom kooskâst maaŋgah jyemehááh jaskeh sárnumist ohtâsii kielâs, aaibâs tego sij hepânâšâččii. Suu mielâst jieijâs kielâst hepânâššâm ij liijkás lah mihheen, mii tábáhtuuččij tuše jyemehái kooskâst. Juáháš, kii sárnu mottoom ucceeblovokielâ, sáttá ujostâllâđ ton kevttim. ”Eromâšávt talle, jis lii pajasšoddâm ucceeblovokieláin, mon keežild lii feerim olgoštem tâi pilkkedem”, Matthew lasseet. ”Luhhoost muoi iän lah kuássin feerim taam.” Youlden perruu pääihist umerikielâ ovdánem viiljâi kooskâst ij lamaš kuássin onnum negatiivlâžžân äššin.
Jyemehái kielâovdánem
Totkee Karen Thorpe Queensland ollâopâttuvâst lii tutkâm vijđáht kielâovdánem jyemeháin. Sun iätá, ete priivaat kielâ (eŋg. private language) lii miinii, mii sáttá šoddâđ talle, ko ulmuuh láá uáli jo alda nubijdis já ko sist lii noonâ ohtâvuotâ. Tot ij kuittâg lah mihheen, mii šodâččij tuše jyemehái kooskâst. Oovtâ tutkâmušâst sun čaalij ive 2010, ete ”lii tuše nuuvt, ete uccâ párnááh, kiäh eidu sárnuškyetih, táválávt iberdeh nubijdis pyerebeht ko sii vaanhimeh teikkâ eres rävisulmuuh.” Taggaar kuhesáigásâš, tiäđulâš kielâ ovdedem tego Youlden jyemeháin lii uáli härvinâš. Stuárráámus uási jyemeháin vájálditeh kielâ, mon sij sättih jyehiđ nubijdiskuin uccâ párnážin, muštâl Thorpe, mut motomeh siäilutteh tiätu saanijd já ij-verbaallii kommunikaatiojiešvuovijd tego lihâstuvâid (su. eleet). Veikkâ sist ij kenski lah aaibâs jieijâs kielâ, te sist lii kuittâg miinii viehâ eromâšijd, iätá Thorpe.
Thorpe tutkâmušâin lii kavnum, ete jyemeháin lii ucánjáhháá stuárráb kielâmaŋanem riskâ, mut ohtâsâš kielâ jyemehái kooskâst ij veltihánnáá vaaigut toos. Lii arvâlum, et kielâmaŋanem lohtâs toos, ete jyemehááh uážžuv ucceeb ohtâgâslii huámmášume rävisulmuin. Meiddei jis párnááh šoddâv liijgás tooláá, sehe čuolmah äpittesvuođâ já šoddâdem ääigi sättih vaiguttiđ kielâmaŋŋaanmân jyemeháin. Lii avžuuttettee sárnuđ oovtâ párnážân häävild, vâi sij hárjáneh kielân. Tast sáttá šoddâđ čuolmâ, ko vaanhimeh kyeđđiv jyemeháid ohtuu, tastko párnááh makkuuttává nubijdis, mut talle sunnust iä lah rävisulmuu kielâmaalih. Návt rävvee Nancy Segal, jyemeháá tutkâmuškuávdáá (eŋg. Twin Studies Center) hovdâ California State Universityst.
Umerikielâst lii majemuš kevttimpeivi
Youlden jyemehááh lává ain moovtâ ko lii saahâ umerikielâ oovdedmist. Viiljah keksiv ubâ ääigi uđđâ saanijd aššijd, moh láá ittáám tááláá ääigi elimân. Tagareh ääših ko ‘iPad’ já eres teknologiasäänih iä lamaš 20 teikkâ 30 ihheed tassaaš, iätá Matthew. Viiljâin lii tääl jieijâs kielâvalmimirâttâs, mii tuárju ovtâskâs ulmuid, škovlimlágádâsâid sehe irâttâsâid kielâoppâmaašijn. Michael áásá Gran Canariast já Matthew Baskienâmist. Suoi ain viestâdává nubijdiskuin umerikielân. Viiljah liijkás iävá ááigu sirdeđ taam kielâ jieijâs párnáid puátteevuođâst. Sunnuu mielâst ličij oomâs jyehiđ tom eres ulmuiguin. ”Tot lii áinoošlajâsâš kielâ, mon sárnuv kyehti ulmuu”, muštâl Michael. ”Tot lii taggaar äšši, mast vaidâlittee kale lii majemuš kevttimpeivi.”
Käldee:
– ’It’s a unique language spoken by two people’: The twins who created their own language (www.bbc.com)
Kove: User:MultipleParent (Wikimedia Commons)