Suomâ lii ohtâ maailm härvinijn enâmijn, main áimukvaliteet lii tuárvi putes tiervâsvuotâorganisaatio WHO kriterij mield. Ive 2023 tuše čiččâm enâmist muálučalmai meeri lâi ucceeb ko WHO räjiárvu. Organisaatio mield ááimu muálučalmai ive koskâárvu kolgâččij leđe vuálá 5 mg kuđâhâšmeetterist, vâi áimu ličij tuárvi putes. Suomâ lasseen muálučalmai meeri lâi räjiáárvu vyelni Eestist, Islandist, Australiast, Uđđâ-Seelandist, Mauritiusist já Grenadast. Ääšist muštâluvvoo sveiccilâš IQAir-organisaatio raportist. Raapoort várás mitteduvvojii muálučalmai mereh ááimust 134 enâmist já 7 812 kuávlust ive 2023.
Love ucemustáá nyeskidum uáivikaavpug juávhust láá Helsig Suomâst, Tallinna Eestist, Reykjavík Islandist, Canberra Australiast já Wellington Uđđâ-Seelandist. Eromâš pyeri áimukvaliteet Suomâst mittedui Suáđigilist, Ucjuuvâst já Kuáccámist.
Puoh hyenemus áimukvaliteet lii Bangladeshist, Pakistanist, Indiast, Tadžikistanist sehe Burkina Fasost. Tain enâmijn muálučalmai meeri ááimust lâi paijeel 9−15 kerdid stuárráb ko WHO räjiárvu. Love enâmustáá nyeskidum kaavpugid láá Koskâ- já Maadâ-Aasiast. Ááimu nyeskideh enâmustáá jotolâh, ráhtulâšvuotâ já čiiđâ puáldim. Veikkâ maailmvijđosávt áimu lii puttásub ko ovdil, maaŋgâ kuávluin áimukvaliteet lii hiäjunâm majemui iivij. Ovdâmerkkân Kanadast tot huánánij vijđes meccipyelimij tiet. Kanada lii-uv tääl vuossâmuu keerdi enâmustáá nyeskidum eennâm Tave-Amerikist. Meiddei Kiinast luáštádâsah lasanii 6,5 % moonnâm ive, ko ráhtulâšvuotâpuovtâdâs lasanij oppeet koronapandemia maŋa.
Tiätu áimukvaliteetist ij kuittâg lamaš finnimnáál ubâ maailmist. Maaŋgâ ovdedemriijkâst, eromâšávt Afrikist, váiluh lyetitteijee áimukvaliteet mittedmeh, muštâl IQAir raapoort.
WHO mield 99 % maailm ulmuin vyeiŋih taggaar ááimu, mii puáhtá leđe tiervâsvuotân háitulâš. Ááimunuáskádâsah tovâtteh čiččâm miljovn ulmuu jäämmim jyehi ive.
Käldeeh:
– Sodankylässä, Utsjoella ja Kuusamossa on tutkitusti maailman puhtain ilma (www.hs.fi)
– Suomi yksi harvoista maista, joissa ilma on terveysjärjestö WHO:n kriteerien mukaisesti riittävän puhdasta (yle.fi)
– Billions of people still breathe unhealthy air: new WHO data (www.who.int)
Kove: Ralf Vetterle (Pixabay)