Must lii lamaš ilo teivâđ Euroop vuosmuin para-astronautáin John McFalláin. Teeivâm John McFall ESA já ESTEC ávus uuvsâi peeivi Noordwijkist Vuáládâhenâmijn. Sun lii vuolguš Ovtâstum Kunâgâskoddeest, já sun lii algâttâm astronautuápuidis ive 2022 astronautluokkaast ESAst. Sun muštâl suujâin, moh motivistii suu uuccâđ astronautškovliittâsân já jieijâs haalust komovuođâ tutkâmân.
John McFall lii ohtâ tain paijeel 22 500 iävtukkâsâst, kiäh kuođđii ucâmušâs ESAn ive 2021, ko ESA uusâi uđđâ astronautijd ISS-komovuotâsajattâhân já ton ulguubel. Taan juávkun kuleh eidusiih astronauteh, astronautreeseerv jesâneh já fyysisávt váduliih astronauteh. Sij algâttii 12 mánuppaje vuáđuškovliittâsâs Euroop astronautkuávdáást kiđđuv 2023.
John McFall uusâi astronautin tondiet ko sun lii ain lamaš perustum tiettust já sun lii ain čuávvum komovuotâmaađhijd. Vistig sun ij uáinám ollágin máhđulâšvuođâid uuccâđ astronautškovliittâsân tondiet ko sun kaartâi 19-ihásâžžân moottorpyeráluhottesvuotân, já ton keežild suu uálgisjyelgi amputistui idduu paajaabeln. Uuvsah astronautškovliittâsân lekkâsii sunjin kuittâg maŋeláá talle ko ive 2021 aalgâst ESA uusâi astronautijd, kiäin lii miinii fyysisijd vááduid. Talle meiddei John McFall movtáskij uuccâđ. ”Muu mielâst mun lijjim pyeri persovn västidiđ ESAn, maht puávtáččij finniđ komovuotân taggaar ulmuu, kiäst lii fyysisâš váddu”, sun muštâl.
Tastko John McFall perrust láá ulmuuh, kiäh pargeh armeija palvâlusâst, te sun še vistig jurdâččij olssis siämmáá pargosyergi. Moottorpyeráluhottesvuotâ páguttij kuittâg suu mutteđ jurduidis, já sun luuvâi lihâdemtiettuu. Luhottesvuođâ maŋa sun máttááttâlâi kaččâđ já valastâlškuođij aktiivlávt. Tot lâi sunjin luándulâš, tastko jo ovdil luhottesvuođâ sun lijkkui kaččâmân. Tastoo sust šoodâi paravalastâllee, já sun uásálistij paraolympialijd Beijingist, kost sun piergij pyereest já vuoitij proonsi. Talle sun huámášij, et sun ij puávtáččii leđe aktiivvalastâllee ubâ loppâelimis. Sun smietâškuođij, maht te talle. Tastoo sun luvâškuođij talhâstiettuu, tastko sun halijdij oppâđ, maht ulmuu roppâ tuáimá, já siämmást sun halijdij porgâđ maidnii keevâtlijd. Tääl sun lii kiiruurg, já sun tuáivu, et puátteevuođâst-uv sun puávtáččij hárjuttiđ ámáttis. Sust lii peerâ: kálgu já 9-, 8- já 5-ihásiih párnááh. Suu jiellâhäigiájánâsah láá meccipyeráin vyeijim já kaččâm. Sun haalijd toollâđ jieijâs šiev oornigist já eelliđ tiervân.
Talle ko sun kuulâi tast, et sun lâi väljejum astronautškovliittâsân, sun lâi hirmâd olâttum já luholâš. Sun muštâl tast, et ubâ uuccâmproosees lâi kukke já et tot piištij 16 mánuppaijeed. Sunjin ubâ äšši lii lamaš proosees, tastko sun ij kuássin oskom aalgâst, et vádulii ulmust-uv sátáččij leđe máhđulâšvuotâ šoddâđ astronautin, já tääl tot lii máhđulâš. Tääl sun kiäččá ávus mieláin, maid te puátteevuotâ puáhtá suu oovdân.
Suu mielâst lii eromâš leđe vuosmuš para-astronaut, kote škuávlejuvvoo komovuotân. Sun haalijd mielâstis tiettiđ, magarin váddu tobdoo komovuođâst tiäduttes tiileest já maggaar iäru lii ovdâmerkkân hárjuttâlmist. Sun smietâd, et kihheen ij tieđe, maht suu amputistum jyelgi reagist komovuotâmáátkán: puttân-uv tot máhđulávt vâi kiäsádât-uv tot čuákán. Tien ohtâvuođâst sunjin lii luándulâš keessiđ puksânjäälmis pajas já koŋkreetlávt čäittiđ jyelgiprotesis já mudoi-uv čielgiđ, magareh toh láá. Eenâb suu jyelgi amputistmist puáhtá luuhâđ tääbbin. Sun smietâd, et máhđulávt jyelgi eenâb kiäsádât čuákán tiäduttes tiileest, tastko vorrâ mudoi-uv komovuođâst čoggâšuvá uáiván ige nuuvtkin juolgijd já kieđáid. Astronauteh láá maŋgii ettâm, et sii jyelgih láá ruoinâm komovuotâmääđhi maŋa.
John McFall tiädut, et koččâmuš ij lah tuše komovuotân vuolgust, pic meiddei tast, mii taha komovuotân vuolguu hástulâžžân vádulii ulmui já tot, moin naalijn háástuid puáhtá čuávdiđ. Suu mielâst lii tehelâš, et meiddei fyysisávt vádulâš olmooš puáhtá hárjuttiđ ámáttis siämmáánáál ko váduttes olmooš-uv. Vuosmuš tiäduttesvuođâttes kirdem sust lii jo tyehin, já talle sun hárjuttâlâi tom, maht kulij lii vuohâsumos toollâđ jyelgiprootees tiäduttes tiileest:
”Prootees lii teknisávt muálkkáá: tast láá mikroprosessor, hydrauliik, gyroskoop, liävtulasettemmittáreh já eres vyeimiantureh. Puoh taah oovtâst adeleh iddui tiäđu, kuás já mon jotelávt tot njuálgá teikâ sojá”, sun muštâl.
”Hástu šadda tiäduttesvuođâst. Muu jyelgi lii njuolgâd, tastko tiädduvyeimi váilu. Munjin lii váddásub jorgettiđ jotelávt, tastko jyelgiprootees ij táátu suuijâđ. Mun hárjuttâlâm tom tääl já oopâm ain eenâb jyehi tove ko lam tiäduttes tiileest”, sun juátká.
Sun muštâl, et perruustis sun uážžu puoh torjuu astronaut karrieerân.
Viestân nuorâ ulmuid John McFall addel, et tieđâ lii jyehi ulmuu várás já et tuáivu mield meid komovuotâmääđhih pyehtih motomin leđe jyehi ulmuu várás.
Kove: Marja-Liisa Olthuis