Suomâst láá kavnum maaŋgâin soojijn loddeinfluenssan jáámmám lodeh, purrâmâštoimâttâh iätá. Loddejämimij suijân lii tutkâmušâin selvânâm H5N1-tijpâ influenssavirus. Lodeh láá lamaš enâmustáá merâlodeh tego kaijuuh, čierriheh já haavdah. Vuosmuš loddeinfluenssa tovâttem juávkkujäämmim tábáhtui kesimáánust Salost, kost lodeh lijjii kappeerpääiskih. Siämmáá šlaajâ jáámmám lodeh láá kavnum maŋeláá Lahtist já Hämeenlinnast. Čierriheh láá kavnum Valkeakoskist já Hämeenlinnast já haavdah Ålandist.
Loddeinfluenssa lii jo njuámmum eres elleid. Moonnâm roovvâdmáánust virus njuámui miŋkkijd Espanjast, já taan ive peln meid Suomâst čevđielleeh láá puosâškuáttám taavdân. Ovtâstum staatâin Uđđâ-Eŋland kuávlust čyeđeh nuárjuh puosâškuottii taavdân moonnâm keesi. Virus puáhtá návt njuámmuđ njomâtteijest nuubán, mii lii ohtâ merhâšitteemuin poojijn virus mutatistmist. Ulmust nuubán taavdâ ij kuittâg njuámu, já ulmuin kavnum ovtâskâs njuámumeh láá šoddâm njuolgâ kuoskâttâsâst luddijd teikkâ toi vuoččuid. Uđđâ tutkâmušâi mield ulmui DNA:st lii geeni, mii iästáččij motomij loddeinfluenssavirusij kopijistem ulmuu kiäppái já pajevuoiŋâmolij seelâin. Táválâš influenssa já loddeinfluenssahäämih, moh láá tovâttâm ovdebijd pandemiaid tego espanjataavdâ, láá immuuneh taan BT3A3-geenin, ko toh láá mottoom muddoost finnim rievtislágán mutaatio. Uđđâ pandemia šoddâm ij lah tienuuvt tääl merhâšittee uhke, mut máhđulâš toos ain lii.
Purrâmâštoimâttâh já eres tahheeh láá toimâškuáttám, amas loddeinfluenssa levâniđ eenâb ellei kooskâst teikâ njuámmuđ ulmuid. Ohtâ merhâšitteemuin tooimâin lii estiđ taavdâ levânem ävkkielleid tego suájákáárján já čevđielleid. Purrâmâštoimâttâh lii vuáđudâm loddeinfluenssa tiet njuámmumstiellâs, mon tárguttâsân lii estiđ virus levânem suájákáárján teikâ eres ij-luánduvárásijd luddijd. Stielâsân kuleh Varsinais-Suomâ, Satakunta, Maadâ-Pohjanmaa, Pohjanmaa já Koskâ-Pohjanmaa eennâmkodeh. Njuámmumstiellâs kuávlust lodeh iä uážu leđe olgon, já ulmuuh uážžuh eelliđ luddijd tárguttum soojijn tuše talle, jis toos lii tárbu. Luddijd tárguttum soojijn kalga kevttiđ eres pihtâsijd ko soojij ulguubeln, já kieđâid ferttee poossâđ teikkâ aainâs-uv desinfistiđ ovdil ko toho mana. Ton lasseen luudij ravâdâs ferttee siäiluttiđ taggaar saajeest, kost luánduvárásijn luudijn ij lah máhđulâšvuotâ peessâđ kuoskâttâsân toin.
Čevđikaardijn merhâšittee lii estiđ njuámumij levânem ovdâskulij ellei, purrâmâš teikâ suándi peht. Luánduvárásiih lodeh láá merhâšitteemuuh loddeinfluenssa levâtteijeeh, já čevđikäärdih kolgâččii huolâttiđ luudij já jurssei tuástumist. Purrâmuštoimâttâh lii valmâštâlmin miärádâsâid tagarij ellei lopâttem várás, moh láá finnim njuámmum. Ellei omâsteijein lii vuoigâdvuotâ sajanmááksun, jis elleid ferttee lopâttiđ.
Loddeinfluenssanjuámumeh láá vaiguttâm meid valastâllâmtábáhtussáid. Maaŋgâi valastâllâmšlaajâi Suomâ miäštárvuotâkištoid lâi tárguttâs orniđ Lahti hamânist porgemáánu aalgâst, mut loddeinfluenssa tovâttem kappeerpäiskijämimij tiet uárnejeijeeh láá sirdám el. maratonmiällum, ávusčäcivuojâdem já riddotaekwondo kištoid eres sajan. Riddokirdempáálu vist lâi pággu väldiđ meddâl SM-oho ohjelmist, tastko muulsâiävtulâš saje ij lamaš.
Käldeeh:
– Lintuinfluenssa leviää yhä uusiin nisäkäslajeihin – ihmisten pandemian uhka on vielä pieni mutta jo todellinen (yle.fi)
– Lahdessa lintuinfluenssaa – SM-kisoihin tuli muutoksia (www.iltalehti.fi)
– Ruokavirasto perustaa tartuntavyöhykkeen (www.hs.fi)
Kove: alessandra barbieri (Pixabay)